Lý luận văn học hoàn toàn có thể xây dựng lại

Abstract

Khủng hoảng của lý luận văn học dựa trên ý thức hệ, ở ta, là điều diễn ra độ vài chục năm, không nên giấu diếm. Mà cũng chả giấu được! Về mặt lịch sử mà nói, mấy chục năm vừa rồi, từ khi có khái niệm Chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa từ những năm 30 của thế kỷ trước cho đến bây giờ, mô hình lý thuyết ấy đã khiến cách hình dung về sự vận động văn học sử cũng đơn tuyến hoá, lược quy vào những công thức kiểu "mọi nẻo đường đều dẫn đến Roma" - mọi chuyện phát triển của nghệ thuật đều dẫn đến chủ nghĩa hiện thực mà cao nhất là chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa… Đấy, cái lôgic của nó vốn là như thế! Đây là sự hình dung mang tính chất "tuyến tính", nhất dạng (uniforme), bởi cả một thời gian dài, trong “phe ta”, người ta không hình dung được mọi sự phát triển có thể mang tính chất đa diện, đa chiều khác nhau, không phải là mặt phẳng mà cũng không phải là đoạn thẳng. Thực tế là bản thân những người trong cuộc, những người xây dựng nền văn học theo cái mô hình đó, đến một ngưỡng nào đó, phải nói thẳng là họ cũng đã tự chán rồi